1993-1994 yılları arasında yapılan bir araştırma ile Türkiye’deki kadınların yasalarla tanınan ve korunan haklarını bilmediği sonucu ortaya çıktı. Böylelikle Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP) fikri doğmuş oldu. Kadınların özel ve kamusal alanlarda haklarını kullanabilmesi, hak ihlallerini önleyebilmesi ve toplumsal, siyasi, hukuki değişime yönelik örgütlenmeler oluşturabilmesine katkıda bulunmak için oluşturulan bu eğitim programı 20 yılı aşkın bir süredir Türkiye’nin birçok şehrinde kadınların bilinç düzeyini yükseltiyor.
Mersin’de de ilk kez uygulanmaya başlayan Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı şuanda üç grup tarafından yürütülüyor. Bu gruplardan birinde eğitimci olan Çiğdem Akbaba, KİHEP sayesinde kadınların kendi hayatlarında özne olduklarının farkına vardıklarını söyleyerek, kadınların eğitimden daha özgüveni yüksek ve daha güçlü bir biçimde çıktıklarını dile getirdi.
KİHEP Eğitmeni Çiğdem Akbaba ile KİHEP ve KİHEP’in kadınlar üzerindeki etkileri hakkında konuştuk.
-KİHEP hakkında biraz bilgi verir misin?
Akbaba:KİHEP sürdürülebilirliği en uzun olan sayılı projelerden birisi. Uzun yıllar boyu ülkenin birçok kentinde, birçok çalışmalar yapmış bir eğitim programı. Mersin’de de Günebakan Kadın Derneği, Kadın Emeği Kolektifi ve Bağımsız Kadın Derneği bünyesinde üç grupla eğitim sürüyor şuan. Hak bilinci kazanmış kadınların özellikle bu sahip oldukları kadın bakış açısıyla topluma, sisteme, kendi sorunlarına eleştirel bir bakış açısı getiriyor KİHEP. Öte yandan eşitlikçi bir anlayışla toplumda var olan ayrımcılıkların ortadan kaldırılması yönünde demokratik süreçleri kullanarak kadınların kendilerinde ve içerisinde bulundukları toplumda bir dönüşüme yol açabilecekleri gücü oluşturmak ve kadınların toplumda etkin bireyler haline gelebilmeleri amaçlanıyor.Kadın sorununa kadının odağından bakmak çok önemli… Bunu bir eğitim kiti içerisinde, doğru bir biçimde verebilmek az rastlanır bir şey ki KİHEP’in de yaptığı bu aslında.
-Eğitim içeriği neleri kapsıyor?
Akbaba:Konu içeriklerine baktığımız zaman kadın hakları, anayasal ve medeni haklar, kadına karşı şiddet ve aile içi şiddet, şiddetle mücadele etme stratejileri, kadının ekonomik hakları, iletişim, cinsellik, feminizm ve örgütlenme gibi başlıklar var.Kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi, kültürel anlamda önünü açıcı hakları işaret eden, kadının kendisini tanımasını ve çevresiyle ilişkilenmesini içeren konuları kapsıyor. Özellikle bu haklardan haberdar olan kadının hangi demokratik süreçleri, hangi araçları kullanarak eleştirel bir bakış açısıyla dayanışma halinde, kendinde ve toplumda dönüşüm yaratacağını gösteren konu içerikleri bulunuyor.
-Grup içi dinamiğini biraz anlatır mısın?
Akbaba:Çok heterojen bir grupla çalışıyorum. Farklı farklı yaş gruplarından, farklı farklı eğitim seviyesinden kadınlar var. Grubumda okuma yazma bilmeyen bir arkadaşımız var, öte yandan üniversite okumuş arkadaşlarımız var. 25 yaşında katılımcı var, diğer yanda 73 yaşında bir katılımcımız var. Yıllarca kadın örgütlülüğü içerisinde olup da bunun mücadelesini vermiş kadınlar da var bundan hiç haberi olmayan kadınlar da var. Dolayısıyla grup içerisinde ortak bir dil yakalamak, dengeyi sağlamak gibi temel bir önceliğim var. Bunu her daim gözetmek zorundayım.
-KİHEP kadınların hayatlarında ne gibi değişimler yaratıyor?
Akbaba:Aile ilişkilerinde ve olaylara bakış açılarında kadınlar artık söz haklarının farkındalar ve bu söz hakkını kullanan durumdalar gördüğüm kadarıyla. Artık kendilerine daha çok zaman ayırıyorlar ve tembellik haklarını kullandıklarını söylüyorlar. Şiddet konusunda çok umutsuz olan kadınlar şimdi şiddet karşısında yapabilecek pek çok şeyin olduğunu öğrendiler.Öte yandan bu kadar çok haklarının olduğunu öğrenince şaşırıyorlar ve bu kadar çok hakkımızın olduğunu bilmiyorduk diyorlar. Bizim dışımızda bizler için mücadele eden kadınların olduğunu bilmek bize kendimizi çok güçlü hissettirdi diyen kadınlar var ve bu eğitim sayesinde birlikte hareket etmenin önemini de kavrıyorlar. Kadın örgütlülüğüne hayranlık duyup, neresinden tutup bu örgütlülüğün içerisinde bulunabilirim diye araştıran, mücadeleye aktif olarak katılan arkadaşlarımız da var. Olaylara kendi perspektiflerinden bakmayı, kendi ihtiyaçları doğrultusunda bakmayı başardığını söyleyenler var. Herşeyden önce kadınlar uğrayacakları herhangi bir ayrımcılık veya şiddet karşısında nasıl bir yol izleyeceklerini öğrendikleri için daha dik ve güçlü durabiliyorlar.
-KİHEP’e katılan kadınlarda eğitimin ilk zamanları ile şimdiki zamanı kıyasladığında ne gibi farklılıklar gözlemlediniz?
Akbaba:Tabi ilk haftalarda hemen herkes birbirine yabancı olduğu için daha bir mesafeli yaklaşıyorlardı özellikle grup çalışmalarına. Ama zaman ilerledikçe mecburiyet hissinden çok kalben katıldıklarını gözlemledim. Şimdi bütünüyle içinde bulunmak istiyorlar grup çalışmalarının. Ve bu onları rahatlatıyor, motivasyonları artıyor. Üstelik kendilerine olan güvenleri de yerine geldi. O ilk etaptaki kararsızlık, belirsizlik yok. Aynı zamanda grup içindeki kadınlar birbirleriyle kaynaştılar da. Bir biz bilinci, bir bağ duygusu oluştu. Kadınların o kapalı grup içerisinde kendilerini güvende hissetmeleri, gizliliğin korunması, oradaki her bir bireyin hayatının, düşüncelerinin, duygularının ne kadar önemli olduğunu hissettirmek tam da altını çizmek istediğimiz önemli vurgulardan biriydi. Kadınların da bu hissiyatı aldığı gözle görülür bir şekilde fark ediliyor şimdi. Öte yandan şöyle de bir şey var: Ne yazık ki birçok kadın hayatın içinde kendileri dışında birçok kimsenin ve birçok şeyin sorumluluğunu sırtlamak zorunda kalıyor. Kendilerinden başka her şeyi düşünmek zorunda olan kadınlar bu eğitime geliyorlar ve burada yapılan çalışmalarla kendilerini hayatın merkezine koymuş oluyorlar. Buraya gelen kadınlardan bazıları hayatımızda ilk kez kendimiz için bir şey yapıyoruz ve buradan daha hafiflemiş bir şekilde çıkıyoruz diyorlar. Öte yandan dik durduğunu, sınırları çizmeyi öğrendiğini, kendini rahatlıkla ifade ettiğini söyleyen kadınlar da var. Burada özne oluyorlar ve özne olmak, önemli olmak onlara çok şey katıyor.
Burada alınan eğitim sadece grup bireyleriyle mi sınırlı kalıyor? KİHEP kadınların kendi çevrelerini dönüştürmesinde ne derece etkili sizce?
Akbaba:KİHEP ile kastettiğimiz sadece bir grup değil. Kadınların bu çalışmalardan maksimum fayda sağlaması amaçlanan… Kadın burada ciddi bir değişim gösteriyor olumlu anlamda ve bu değişimin enerjisini çevresine de yaymaya başlıyor. Kadınlar bir şeyler bilmenin, hangi bilgiye nasıl ulaşacağını bilmenin inancını ve mutluluğunu karşı tarafa taşıyabiliyor. Özellikle örgütlü hareketin içerisinde bulunan kadınlar, örgütlülük konusunda çevreleri üzerinde daha etkin ilişkiler kuruyorlar. Öte yandan şiddet vakalarıyla karşı karşıya kalan kadınlar nasıl hareket edeceklerini, nasıl bir yol izleyeceklerini başkalarına da öğretebiliyorlar. Elindeki bilgi içeriklerini tarayarak kimi nereye yönlendireceğini biliyorlar.
-KİHEP’te eğitmen olmak senin hayatında neler değiştirdi?
Akbaba:Bu eğitim aktivist olduğum için tam da ihtiyacım olan şeydi. Kadın bakış açısı, kadın dili, kadına dair konu içerikleri hakkında eksiklerim olduğunu hissediyordum. Herşeyden önce aktivist olarak bu konuda güçlendim, perspektifim çok genişledi. Kadın sorunu denilince hangi konu başlıklarına ayırıp ele alınması gerektiğini, güçlenme denilen şeyin aslında kadın örgütlenmesinde ne kadar önemli olduğunu fark ettim. Esik olduğum konularda kendimi geliştirmemi, o boşlukları doldurmamı sağladı KİHEP. Şuanda dolu dolu kadın hakları aktivistiyim diyebilirim.
-Kadın hareketinde KİHEP’in nasıl bir rolü var?
Akbaba:Öncelikli faydası diğer örgütlerle bir dayanışma ağı oluşturması. İkincisi yerel mekanizmaları, özellikle örgütler içerisinde bulunan kadınların KİHEP eğitimi almasıyla beraber yerel örgütler kendi içlerinde güçleniyorlar. Üçüncüsü yerel örgütler de kendi aralarında bir dayanışma ağını güçlendiriyorlar. KİHEP‘ten alınan enformasyonla, eğitim modeli şekliyle daha başarılı örgütlenmelere imza atmış olunuyor. Konuları en genel alandan en özel noktaya taşıyabilecek bir esneklik ve kıvrak bakış açısına sahip oluyorlar.KİHEP sayesinde Türkiye’de birçok sivil toplum örgütü oluşmuş vaziyette. Bu anlamda KİHEP’in kadın örgütlenmesindeki rolü çok çok önemli diye düşünüyorum.
